Medicatie en Behandeling

Levodopa kan, in tegenstelling tot pure dopamine, de bloed-hersenbarrière passeren. In de hersenen wordt het omgezet in dopamine, zodat het tekort aan dopamine wordt aangevuld. Voor het omzetten van de levodopa in dopamine zorgt een lichaamseigen enzym: decarboxylase.

Verminderen bewegingstraagheid

Levodopa werkt het beste van alle middelen. Het vermindert vooral de bewegingstraagheid en de klachten die daarmee samenhangen. Vaak worden ook de spierstijfheid en de pijn minder. Het effect op het beven is vaak wat minder duidelijk, maar bij sommige mensen helpt het daar ook goed tegen. Levodopa werkt het minst tegen problemen met spreken, evenwicht houden en de ‘startaarzeling’. Deze klachten treden pas later in het verloop van de ziekte op.

Maximale dosis

Naarmate de ziekte in jaren vordert, neemt het dopaminegebrek toe en is er meer levodopa nodig.  Soms zijn de tabletten minder effectief of werken ze minder lang. De dosis en/of de frequentie moet dan verhoogd worden. Er bestaat echter een - voor elke patiënt andere - maximum dosis, vanwege bijwerkingen (vooral overbeweeglijkheid). Sommige patiënten prefereren enige beweeglijkheid boven de stijfheid en traagheid die met minder medicatie aanwezig zijn. Levodopa is het meest effectieve medicijn om de symptomen van Parkinson te onderdrukken. Levodopa kan echter de ziekte van Parkinson niet genezen of het ziekteproces vertragen.

Toedieningsvormen

Levodopa bestaat in diverse toedieningsvormen. Alle toedieningsvormen bevatten als hulpstof een decarboxylaseremmer (benserazide of carbidopa) die ervoor zorgt dat meer levodopa in de hersenen terecht komt. Er zijn twee levodopa-preparaten verkrijgbaar: Madopar® en Sinemet® die qua werkzaamheid vergelijkbaar zijn. 

-        Levodopa, benserazide >  Madopar  standaard, disper, HBS (bijsluiter)

-        Levodopa, carbidopa  > Levodopa/carbidopa standaard, retard, Sinemet CR (bijsluiter)

De begindosering bestaat meestal uit 2-3 maal daags 62.5 mg. Afhankelijk van de klachten en bijwerkingen kan deze dosering opgehoogd worden.

Deze medicijnen zijn er ook met vertraagde afgifte, waarbij de levodopa geleidelijk aan het bloed wordt afgegeven. Hierdoor werken de medicijnen trager, maar langer. Een theoretisch voordeel is dat de bijwerkingen minder vaak optreden en bij het wakker worden minder sprake is van stijfheid. In de praktijk is deze werking vaak lang niet altijd zo goed, bovendien moet de dosering hoger zijn omdat niet alle dopamine wordt opgenomen. Ook de opname overdag is nogal wisselend, samenhangend met voeding, maaltijden.

Via een Duodopapomp kan ook een continudosis van Levodopa worden gegeven. Klik hier voor meer informatie.

Bijwerkingen levodopa

Bij het gebruik van levodopa kunnen de volgende bijwerkingen voorkomen: misselijkheid, braken, vermindering van het reactievermogen, veranderde smaak, duizeligheid bij snel opstaan, rusteloosheid (soms slapeloosheid), slaperigheid, donkere urine en ontlasting, afname eetlust waardoor gewichtsverlies en verwardheid en hallucinaties.

Responsfluctuaties levodopa

Responsfluctuaties door levodopa ontstaan meestal na een aantal jaren gebruik van levodopa. Hierbij fluctueert de werkzaamheid van levodopa. Er kunnen daardoor perioden gedurende de dag zijn waarbij u weer meer Parkinson-verschijnselen ervaart, zoals stijfheid en traagheid. Aan de andere kant kunnen er ook perioden optreden waarbij u juist (erg) overbeweeglijk wordt. Deze responsfluctuaties kunnen worden verminderd door aanpassingen in de dosering van levodopa of het toevoegen van andere medicijnen.

Het effect van levodopa-medicijnen wordt na een aantal jaren minder sterk, waardoor klachten terugkeren. Monoamine-oxidase remmers (MAO-B-REMMERS) kunnen ervoor zorgen dat de dopamine in de hersenen minder snel wordt afgebroken. De werking van levodopa wordt hierdoor versterkt waardoor de Parkinsonklachten weer minder erg worden. Het heeft echter een beperkte werking en relatief veel bijwerkingen zoals slapeloosheid, wanen en lage bloeddruk.

-        Selegiline (Eldepryl) (bijsluiter)

-        Rasagiline (Azilect) (bijsluiter)

-        Safinamide (Xadago) (bijsluiter)

Rasagiline wordt nog niet vergoed via de basisverzekering omdat het College voor zorgverzekeringen (CVZ) niet wetenschappelijk bewezen acht dat het duurdere rasagiline in tegenstelling tot selegiline remmend werkt als het in een vroeg stadium van de ziekte wordt ingenomen. Desalniettemin zijn er veel patiënten die het gebruik van dit medicijn als zeer positief ervaren. Daarom is er een aantal zorgverzekeraars die dit middel in de aanvullende zorgverzekering vergoeden. U kunt dit het beste navragen bij uw eigen zorgverzekeraar.

Dit medicijn werkt vooral indirect via een remmend effect op een andere receptor in de hersenen, die ook bij het bewegen een rol speelt: de glutamaat-receptor. Ook heeft het medicijn effect op de dopamine-receptor. 

Het versterkt de dopamine werking iets: de aanwezige dopamine wordt beter gebruikt. Het effect op de bewegingstraagheid en de spierstijfheid is het grootst. Bovendien onderdrukt een hoge dosis van amantadine de overbeweeglijkheid als bijwerking van levodopa. Ook kan amantadine een positief effectief hebben op vermoeidheidsklachten.

Bijwerkingen

De volgende bijwerkingen kunnen optreden: misselijkheid, droge mond, duizeligheid bij het opstaan, wazig zien, trage stoelgang, soms nervositeit, veel oedeem en afwijkingen aan de huid van de benen. Relatief vaak treden wanen en hallucinaties op. Daarom wordt amantadine meestal niet voorgeschreven aan oudere mensen en mensen met een cognitieve stoornis. Als de medicijnen ’s avonds worden ingenomen, kan slapeloosheid optreden.

-        Amantadine (Symmetrel) 

Deep Brain Stimulation DBS

In latere stadia van de ziekte van Parkinson kunnen hersenoperaties een behandelingsmogelijkheid zijn. Bepaalde verschijnselen van de ziekte kunnen verminderen door een operatie.

De ziekte zelf wordt echter niet genezen of tot staan gebracht, waardoor ook na een operatie nieuwe Parkinson gerelateerde klachten kunnen ontstaan. Voor het besluit wordt genomen te opereren, vindt er eerst een screening plaats. Aan de hand hiervan wordt een inschatting gemaakt van de te verwachten voor- en nadelen van een eventuele operatie voor de patiënt.

Deep Brain Stimulation

Deep Brain Stimuation (DBS, diepe hersenstimulatie) is een behandelmethode waarbij elektroden in de hersenen worden geplaatst die elektrische signalen afgeven. Hierdoor worden specifieke symptomen onderdrukt, waardoor klachten afnemen of worden opgeheven. De Hersenstichting steunt nieuw onderzoek, waarbij het voor patiënten mogelijk is om Deep Brain Stimuation onder algehele narcose te kunnen ondergaan. 

Bij welke aandoeningen wordt DBS toegepast?

Op dit moment wordt DBS in Nederland toegepast bij de volgende hersenaandoeningen:

-        Ziekte van Parkinson

-        Essentiële tremor

-        Dystonie

-        Dwangstoornis (obsessief-compulsieve stoornis, OCS)

-        Epilepsie

-        Syndroom van Gilles de la Tourette

DBS wordt bij een aantal ziektebeelden (zoals depressie, anorexia nervosa, de ziekte van Alzheimer en tinnitus) als een experimentele therapie toegepast. Belangrijk om te weten is dat deze toepassingen niet geaccepteerd zijn en alleen in studieverband kunnen plaatsvinden.

Wie komt voor DBS in aanmerking?

DBS wordt meestal toegepast wanneer de hersenaandoening in kwestie onvoldoende behandeld kan worden met medicijnen of gedragstherapie, of wanneer de medicatie te veel bijwerkingen geeft. Medicatie zal na de ingreep bij bepaalde hersenaandoeningen nog wel nodig zijn, maar in veel mindere mate.

Om te bepalen of een patiënt met deze specifieke aandoening(en) daadwerkelijk in aanmerking komt voor DBS, worden tevens verschillende onderzoeken gedaan. Hierbij kunt u bijvoorbeeld denken aan een MRI-scan van de hersenen, een uitgebreid lichamelijk onderzoek, een bloedonderzoek en een neuropsychologisch onderzoek.

Hoe werkt DBS?

Bij DBS worden permanente elektroden operatief geplaatst in bepaalde hersenkernen, zoals de nucleus subthalamicus of thalamus. Deze delen van de hersenen hebben een belangrijke functie bij het coördineren van bewegingen, emoties en/of cognitieve functies. Deze gebieden vertonen een verstoorde activiteit, een soort kortsluiting. Met behulp van de geplaatste elektroden worden er elektrische impulsen (prikkels) gegeven waardoor signalen die problemen veroorzaken, tegengehouden worden. Dit heet het principe van tegenstroom.

DBS kan zowel in één hersenhelft (enkelzijdig) als in twee hersenhelften (dubbelzijdig) worden uitgevoerd.

De ziekte van Parkinson vereist behandeling door zorgverleners van verschillende disciplines. Het vraagt om kennis en kunde over zowel de cognitieve als lichamelijke klachten. Belangrijk hierbij is het Parkinsonnet, bestaande uit zo'n 3400 aangesloten hulpverleners. Het Parkinsonnet bestaat uit 71 regionale netwerken, verspreid over heel Nederland. Bij elk netwerk zijn fysiotherapeuten, ergotherapeuten, dietistes, logopedistes, neurologen, parkinsonverpleegkundigen, psychologen, specialisten ouderengeneeskunde, revalidatie artsen, soms ook apothekers, geriaters, psychiaters, maatschappelijk werkers betrokken.  Uiteraard is iedereen vrij om een hulpverlener te kiezen, maar uit diverse onderzoeken is de meerwaarde van deze gespecialiseerde zorg bewezen (zie www.parkinsonnet.nl)