Ziekte van Parkinson

De ziekte van Parkinson (ZvP) is een langzaam progressieve neurodegeneratieve aandoening die vooral in de eerste fase van de ziekte voor een groot deel wordt veroorzaakt door verlies van dopamine producerende neuronen in de substantia nigra. 

• In latere fasen van de ziekte gaan beschadigingen in niet-dopaminerge systemen een steeds grotere rol spelen. Dankzij de verbetering van medische behandelmogelijkheden kunnen de gevolgen van de ziekte langer onder controle worden gehouden. Desondanks blijft de ZvP een progressieve ziekte die in toenemende mate gepaard gaat met beperkingen in de uitvoering van alledaagse activiteiten en participatie op sociaal en maatschappelijk gebied. 

• De ZvP is zeer complex, met stoornissen en beperkingen op veel gebieden, zoals het bewegingssysteem, mentaal, sensorisch, stem en spraak, het autonome zenuwstelsel, urogenitaal en de slaap. 

• Naast de ZvP zijn er meer aandoeningen die een hypokinetisch syndroom kunnen veroorzaken. Dit zijn de zogeheten atypische parkinsonismen. Hiertoe behoren onder andere vasculair parkinsonisme, progressieve supranucleaire paralyse (PSP), multisysteematrofie (MSA) en medicamenteus parkinsonisme. Atypische parkinsonismen onderscheiden zich door een (gemiddeld) snellere progressie, een beperktere tot afwezige reactie op parkinsonmedicatie, het optreden van additionele neurologische symptomen en een kortere levensverwachting.

• De ZvP is een chronisch progressieve aandoening van de hersenen, met als voornaamste kenmerk het verlies van  dopamine producerende cellen in de substantia nigra (gelegen hoog in de hersenstam en een onderdeel van de basale ganglia).

• Dit verlies resulteert in een gebrek aan dopamine, waardoor de stimulerende functie van de basale ganglia op de motorische hersenschors vermindert. Cellen en functies van diverse andere niet-dopaminerge hersencircuits raken onvermijdelijk ook aangedaan, wat leidt tot de zogeheten niet-dopaminerge stoornissen (bijvoorbeeld autonome stoornissen, slaapstoornissen). 

• In aangedane zenuwcellen zijn kenmerkende rozekleurende insluitlichaampjes (lewylichaampjes) aanwezig.

• De oorzaak van de ziekte is onbekend. Recente inzichten duiden op de invloed van zowel omgevingsfactoren als genetische factoren.

• De bekende lichamelijke verschijnselen ontstaan als het aantal dopaminerge zenuwcellen is afgenomen tot ongeveer 20% van het oorspronkelijke aantal.

De ZvP is progressief, maar het precieze beloop van symptomen varieert van persoon tot persoon. 

• De klassieke motorische symptomen worden vaak voorafgegaan door een aantal niet-motorische symptomen zoals reukstoornissen, obstipatie, depressie en slaapstoornissen. 

• Het is onbekend hoe lang deze zogeheten premotorische fase duurt, maar het is aannemelijk dat dit bij de meeste mensen meerdere jaren is. Uitzonderingen daargelaten beginnen de eerste motorische stoornissen unilateraal. 

• Hoewel in een later stadium de contralaterale zijde ook aangedaan raakt, blijft in de regel een asymmetrisch beeld bestaan gedurende het gehele ziektebeloop. 

• Een symmetrisch debuut of een overwegend symmetrische presentatie pleit voor het bestaan van een vorm van atypisch parkinsonisme. 

• Minder dan 5% van de parkinsonpatiënten raakt uiteindelijk rolstoelafhankelijk of bedlegerig. 

• Bij patiënten bij wie rusttremor op de voorgrond staat, verloopt het proces gunstiger (minder snelle progressie, minder vaak en later optredende houdingsinstabiliteit en cognitief verval) dan bij patiënten bij wie bradykinesie en rigiditeit op de voorgrond staan. 

• Een hogere debuutleeftijd en cognitieve achteruitgang worden geassocieerd met een snellere ziekteprogressie. 

• Met de huidige medische en paramedische begeleiding is de totale levensverwachting nagenoeg genormaliseerd.

• Grofweg genomen zijn er 2 fases waar mensen doorheen gaan tijdens het ziekteproces :

Vroege fase/ongecompliceerde fase

• Dit wordt ook wel de honeymoon-fase genoemd. Er is een goede reactie op de levodopa waarbij er een goed effect is op de bradykinesie en rigiditeit, echter een matig effect op tremor en weinig effect op o.a. valneiging, freezing

• Later ontstaan er fluctuaties waarbij de levodopa minder effectief is, de dosis verhoogd moet worden en er vaker per dag medicatie ingenomen moet worden. Ook ontstaan er meer non-dopaminerge symptomen (balansproblemen, cognitieve problemen en autonome stoornissen)

• Omdat er bij de parkinsonisme geen of minder goede reactie op de medicatie is, komen mensen al veel sneller in de gecompliceerd fase terecht.

Gecompliceerde fase

• Medicamenteuze behandeling is moeizaam. Er zijn fluctuaties over de dag die met orale medicatie niet goed meer op te vangen zijn. Mensen slikken vaak meer dan 5x/dag tabletten om niet "off" te raken.

• Geavanceerde therapieën kunnen worden overwogen : apomorfinetherapie, duodopatherapie of DBS. Dit doet de neuroloog samen met de patiënt. Niet alle patiënten komen voor elke therapie in aanmerking.

• Verder wordt de inzet van het multidisciplinair team en de goede afstemming onderling steeds belangrijker. Soms wordt opname op een Revalidatie afdeling voorgesteld om ook een revalidatie arts of een Specialist Ouderengeneeskunde mee te laten kijken.